“Nas su pozvali Kozaci i mi smo se odazvali.
U vrijeme ratova u nekadašnjoj Jugoslaviji postojao je velik broj ruskih dobrovoljaca koji su se borili na srpskoj strani”.
Jesu li ruski dobrovoljci aktivno učestvovali i u ratu u Bosni i Hercegovini?
Odgovor je potvrdan – oko 10.000 ruskih dobrovoljaca učestvovalo je u ratu u BiH.
Srbijanski košarkaš Marko Jarić, sportist sa zavidnom NBA-karijerom, odlazak četnika na Krim na svom twitter-profilu ovako je prokomentirao: “Osim mozgova, sad nam se iz Srbije odlijevaju i četnici”.
Četnika je na Krim otišlo taman onoliko koliko ih može stati u jedan kadar dok njihov vođa Milutin Mališić daje izjavu za medije.
Na Krimu je trenutno, glavom i bradom, ukupno pet četnika, dovoljno tek za njihovo javno ismijavanje u cijeloj Evropi, ali i u “matičnoj” domovini Srbiji u kojoj ovim “usijanim glavama” objašnjavaju da se radi o Krimu, a ne o Kninu.
No, situacija na Krimu i u cijeloj Ukrajini, baš kao i priča o različitim dobrovoljcima koji iz različitih razloga s Balkana odlaze u “sretnije”, ratom zahvaćene krajeve, nije nimalo smiješna. Jedinica koje će dragovoljno odlaziti u ono što oni nazivaju i razumiju kao džihad – sveti rat, čini se da ne nedostaje ni u jednoj balkanskoj državi.
Tamo daleko…
U danima u kojima svjedočimo prvim odlascima četnika u neku od njihovih “bratskih zemalja”, u bosanskohercegovačkoj javnosti se pojavila knjiga Aziza Tafre “Ruski i grčki plaćenici u ratu u Bosni i Hercegovini”.
Iako nema ambiciju, a ni kvalitet, da bude ozbiljno naučno djelo o ovom aspektu rata u Bosni i Hercegovini, za prosječnog čitaoca nudi niz zanimljivih i preglednih informacija o ovoj temi.
Kad je Balkan proživljavao “sretne 1990-te” situacija je bila obrnuta.
Izbijanjem rata u Hrvatskoj, na područje bivše Jugoslavije stigli su i prvi ruski dobrovoljci koji su bili angažirani u okviru različitih srpskih dobrovoljačkih jedinica. SSSR, koji se tih mjeseci ubrzano dezintegrirao, doveo je do fenomena “vojske bez države” pa su mnogi pripadnici “Crvene armije” kretali trbuhom za kruhom, odnosno “puškom za kruhom”. Jedan od prvih organizatora dolaska Rusa, kako piše Aziz Tafro, bio je Jaroslav Jastrebov, ali i ruski književnik Eduard Limonov, poznat i po tome što je kao Karadžićev gost imao “čast” da lično puca po opkoljenom Sarajevu.
Plaćenici, a ne dobrovoljci
Prikupljeni dobrovoljci, kao turisti, prvo su stizali do Beograda, odakle su slati na ratišta u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj. U Beogradu je prihvat dobrovoljaca vršio major Jovan Đogo koji je u to vrijeme obavljao dužnost vojnog atašea u Političkom i ekonomskom predstavništvu Srpske Republike Bosne i Hercegovine u Beogradu.
Prema podacima Aziza Tafre, u BiH je tokom rata u svakom trenutku bilo otprilike 700 ruskih dobrovoljaca, a kroz Vojsku RS-a ih je prošlo oko 10.000.
Iako su uvjeti ugovora za svakog bili različiti, mnogi Rusi su u BiH ratovali za mjesečnu plaću od oko 1.000 KM te uz obeštećenje u slučaju ranjavanja. Rusima je prilikom regrutacije obećano da idu u Srbiju “suzbijati nerede”, da će biti plaćeni te da ih čeka bogat ratni plijen.
U stvarnosti, bez poznavanja jezika i terena, slati su kao udarne jedinice u susret motiviranim braniocima pa su gubici na ruskoj strani bili neizbježni. Neki plaćenici, kad su vidjeli stvarnu situaciju, dezertirali su, zbog čega su ostajali bez prava na isplatu.
“Dobrovoljci” su potpisivali ugovore na dva mjeseca, a tek nakon toga, ko preživi, dočekao bi prvu isplatu. Zbog potpisivanja ugovora, ovi ratnici bili su poznati i kao “kontraktori”.
Tri ruska dobrovoljačka odreda
Prvi ruski dobrovoljački odred formiran je u septembru 1992. godine u Trebinju, a komandant ovog odreda bio je bivši ruski marinac Valerij Vlasenko.
Iako je i ovaj odred, kao i kasniji, zvanično nazivan “dobrovoljačkim odredom”, u većini slučajeva strani borci bili su obični plaćenici, dok je odred bio kombiniran od stranih i srpskih boraca. Ovaj odred raspao se krajem 1992. godine, a učestvovao je na dubrovačkom, hercegovačkom te goraždanskom ratištu.
Nakon gašenja prvog, odmah je formiran Drugi ruski dobrovoljački odred i to u Višegradu. Njime je komandovao Aleksandar Muharev zvani As, po zanimanju kuhar.
U nedostatku Rusa, na ratište u BiH dolazili su i Kozaci, a njihov je dolazak jedno vrijeme organiziran iz Kazahstana. Prvi kozački polueskadron formiran je u Višegradu u januaru 1993. godine, a pripadnici ovog odreda bili su porijeklom s Dona, iz Saratova i Moskve.
Dvije jedinice stacionirane u Višegradu, ruska i kozačka, nisu bile u dobrim odnosima, a pokušaj njihovog objedinAziz Tafro rođen je 15. oktobra 1965. u Goraždu. Pravnik je i penzionirani major.
Knjiga “Ruski i grčki plaćenici u ratu u Bosni i Hercegovini”, kako sam autor kaže, plod je dugogodišnjeg istraživanja.javanja uspio je tek u martu 1993. godine pod nazivom Drugi objedinjeni ruski dobrovoljački odred. U borbi za dominaciju u ovom odredu između Rusa i Kozaka nisu bili rijetki ni atentati, a konačnu dominaciju nad odredom uspostavio je kozački ataman i kapetan Trofimov Mihail Viktorovič.
Trofimov je poginuo početkom juna 1993. prilikom napada na goraždansko selo Datelje, a posmrtni ostaci su mu kasnije preneseni u Ukrajinu gdje žive njegovi roditelji. Nakon pogibije komandanta, po kozačkim običajima, rasformiran je odred kojim je komandovao.
U vrijeme dok nije postojala samostalna jedinica Rusa to nije značilo da ih nije bilo u drugim jedinicama Vojske RS-a. Nisu bili rijetki slučajevi sukoba između Rusa i Srba, posebno zbog isplate plaće Rusima, dok su Srbi ratovali besplatno. Osim sukoba unutar jedinica, Rusi su se sukobljavali i sa srpskim lokalnim stanovništvom, a zbog ubistva jednog seljaka i danas je aktuelna potjernica MUP-a RS-a za jednim ruskim dobrovoljcem.
Rusi na sarajevskom ratištu
Konačno, u novembru 1993. godine na brdima iznad Sarajeva, tačnije na lokaciji Jevrejskog groblja, formiran je i Treći ruski dobrovoljački odred, a za komandanta je izabran Aleksandar Škrabov zvani Saša Rus. Zanimljivo je da je Škrabov prvi put u BiH došao u okviru Ruskog bataljona (RUSBAT) UNPROFOR-a, a nakon povratka u Rusiju dezertirao je iz ruske vojske i ilegalno došao u BiH.
Pripadnici ovog odreda imali su status pripadnika Vojske RS-a, ali i pripadnika četničkog pokreta kojim je komandovao vojvoda Slavko Aleksić.
Odred je rasformiran u junu 1994. nakon pogibije Škrabova, a većina ruskih plaćenika prelazi u jedinicu Beli vukovi.
Osim osnivanja Ruskih dobrovoljačkih odreda tokom rata u BiH Rusi su bili organizirani i u manje formacijske grupacije. U Zvorniku je djelovala Ruska četa, Internacionalna brigada Crnoarmejaca bila je sačinjena od velikog broja Rusa, a Rusa je bilo i u pojedinim jedinicama vojske RS-a kakve su Beli orlovi, Beli vukovi, Vukovi s Drine i drugi.
Odlikovanja, penzije i spomenici
Koliki je broj poginulih ruskih plaćenika teško je, gotovo nemoguće ustvrditi. Mnoge ruske dobrovoljne jedinice ugašene su upravo zbog velikih ljudskih gubitaka. Aziz Tafro u knjizi “Ruski i grčki plaćenici u ratu u BiH” imenom i prezimenom, uz kraću biografiju, navodi 50-ak ubijenih ruskih dobrovoljaca.
Desetak ruskih dobrovoljaca su od vlasti RS-a dobili različite medalje za hrabrost (Medalja Gavrila Principa koja je kao priznanje ustanovljena 1993. godine). Također, u RS-u je poginulim ruskim plaćenicima podignuto nekoliko spomenika i spomen-ploča, od kojih je možda najpoznatiji onaj u Višegradu.
Nakon okončanja rata neki od plaćenika ostali su na području RS-a, dok se većina vratila u matične zemlje. Neki od dobrovoljaca kasnije su svoje ratovanje u BiH ovjekovječili i u formi memoarskih zapisa.
Danas većina ruskih dobrovoljaca i njihovih porodica uživa prava kao i ostali pripadnici Vojske RS-a. No, da nisu svi ruski dobrovoljci zadovoljni odnosom prema njima svjedoči i otvoreno pismo Sergeja Suhareva koji je tokom rata ranjen u ruku.
Suharev trenutno živi u Srbiji i u otvorenom pismu se žali na niska primanja koja ima kao invalid Vojske RS-a. Ipak, zanimljivo je da Suharov koji je bio student teologije, u pismu kaže da je u rat ušao zahvaljujući vladici Filaretu koji ga je upoznao s “komandirom Crvenih beretki”.
Igor Mor je u još težem položaju nego Suharev. Kao ruski vojnik dezertirao je i došao kao plaćenik u Vojsku RS-a, a nakon rata ostao je da živi u Srbiji. Ipak, da bi mogao dobiti srbijansko državljanstvo, mora donijeti rodni list, a to podrazumijeva odlazak u Rusiju.
Za Mora bi to značilo i sigurno hapšenje, tako da svoj život nastavlja bez riješenog pravnog statusa u Srbiji. “Kad sam dolazio ratovati, niko mi nije tražio rodni list, a sad ga svi traže”, izjavio je Mor.
novo vrijeme / pravisavjeti.info /al jezeera/ you tube
